YILBAŞI SOFRASI, YENİ YIL AKŞAMI NE YENİR, NE İÇİLİR?

Koskoca bir yıl yine nasıl olduğunu anlamadan geçti gitti. Aralık’a geldik bile. Dünyanın birçok yerinde büyük kutlamalar yapılırken, bazı köşelerinde maalesef belki de bu özel günün geldiğinin farkına bile varamayacak insanlar. Her şeyin yeni yılda çok daha iyi ve temiz olmasını dileyerek asıl konuma gireyim.

Nedir bu yeni yıl? Kadim topluluklar yeni yılı astronomik veya iklimsel döngüler üzerinden değerlendirmekteydi. Yani aslında yeni yıl, çoğunlukla doğanın uyandığı, kendini yenilediği, kışın bittiği, baharın başladığı günlere denk gelmekteydi. Mesela Mısır için yıllık döngü Nil’in taşkınları ile bağlantılı bir gözlemin ürünü, Persliler için bahar ekinoksu idi. Aslında bugün hala kutlanan Nevruz, Nowroz, Paskalya gibi bayramlar bu geleneklerin devamıdır. Hıdırellez, Anadolu ve Mezopotamya’ta yaşamış eski tarım toplumlarının, yine günümüze ulaşan yeni yıl kutlamalarından biri. Son cemrenin toprağa düşmesinden sonra 6 Mayıs’ta kutlanıyor.

Yeni yıl kutlamalarına dair ilk kayıtlar Babil’dendir. Onlar için yılbaşı, yıllık döngünün tamamlandığı bahar ekinoksu, yani Mart sonu- Nisan başı idi. Bu dönemde “Akitu” denen 11 günlük bir festival düzenlenirdi. Yeni yıl Babil için sembolik bir temizlenmeydi. Hatta bu temizlenmenin simgesi olarak, bir rahip kralı ağlatmak için elinden geleni yapardı. Ağlarsa temizlendiğine inanılırdı.

Hititlerde Tanrıça Pirinkir’in ya da Hatti kökenli Fırtına Tanrısı Telipunu ve Tanrıça İnara’nın ön plana çıkarıldıkları yeni yıl kutlamalarında da yedi ya da dokuz pınara şarap, bira ve çeşitli ekmekler sunduklarını, tütsüler yakıldığını ve kurban verildiğini, dönemin tabletleri anlatıyor.

102 yaşında Dünya’nın en ünlü Sümerologlarından olan Muazzez İlmiye Çığ eski Türklerde gökyüzünün tanrısal bir güç olarak kabul edildiğini belirtiyor ve ekliyor: “ geceyle gündüz kavga halindedir. 21 Aralık’tan sonra günler uzamaya başlar ve bu kutsal kabul edilen güneşin zaferi sayılır, şenlikler düzenlenirdi. Kutlamalarda akçamın altına hediyeler konulur, ağaca bezler, süsler bağlanırdı”

Kış aylarının tek yeşil ağacı çamın yeşile, bahara özlem sebebiyle süslenmesi Çin’de, Mısır’da, Kelt ve Germenlerde yani neredeyse tüm eski toplumlarda var.

Peki nasıl oldu da yılbaşı Ocak ayına denk geldi? Bu hikaye ise Roma dönemiyle ilintili. Aslında önceleri Roma’da da yılbaşı olarak kabul edilen gün bahar ekinoksudur. Roma’nın kurucusu Romulus’un oluşturduğu takvim ekinokstan itibaren 10 ay/304 gün olarak hesaplanmıştır. Fakat bu hesap sebebiyle zamanla döngüsel problemler yaşanmaya başlanır. Bu problemi çözmek Julius Caesar’a düşmüş. M.Ö. 49’da dönemin astronomları ve matematikçileriyle günümüz Gregoryen takviminin temeli olan Julien takvimini oluşturmuş. İlk ayı ise Roma mitolojisinde değişimin ve başlangıcın simgesi olan, iki yüzlü tanrı “Janus” temel almış. Çünkü yılın ilk ayı, Janus gibi hem eski yıla hem yeni yıla bakmaktadır. Böylece yılın ilk günü 1 Ocak olmuş.

Bugün kullanılan Gregoryen takvimi 1582’de kabul ediliyor. Ama yayılması, kabul edilmesi, yılbaşı kutlamalarının tarihinin değişimi hiç de kolay olmuyor.

Nasıl olmuşsa aslında, herhangi bir dinle ve dini günle bağlantısı olmayan, bir Amerika ve Kanada geleneği olan Şükran Günü yemeği Fırında Hindi, bizim sofralarımıza yılbaşı yemeği olarak girmiş, gerçekten enteresan! Yok ben 31 Aralık akşamı hindisiz sofraya oturmam diyenlerdenseniz, bu yemek için şarap önerim Chardonnay, Narince ve Riesling gibi beyazlar ya da Pinot Noir, Kalecik Karası, Zinfandel ve Shiraz gibi kırmızılar olacak.

İtalyanların yeni yıl, yani “Capo d’Anno” sofrasında mutlaka yeşil mercimek ve yanında cotechino ya da zampone sosisleri olur. Yeşil mercimek şansı, sosisler ise zenginliği, bolluğu simgeliyor bu menüde. Şarap olaraksa geleneksel olarak mutlaka Spumante veya Prosecco tüketiyorlar. Ama pekala Sangiovese, Barbera’dan üretilmiş kırmızı şaraplar da uyum sağlayacaktır.

Danimarka’da Hardal Soslu Morina Balığı yılbaşı sofralarının vazgeçilmezi ve bence Chardonnay, Sauvignon Blanc , Gewurztraminer gibi beyazlar, Pinot Noir, Kalecik Karası gibi üzümlerden üretilmiş roze ve kırmızılar ile köpüren şaraplar uyumlu olacaktır.

Ayrıca 31 Aralık dışında, yılın ilk gününde yani 1 Ocak’ta da kutlama yapma geleneğine sahip ülkeler var.

Mesela Afro- Amerikanlar bu günde Hoppin’John yerler. Kuru börülce ve pilavdan yapılan bu yemek yine yeni yılın bolluk getirmesini simgeliyor.

Yunanistan’da ve Balkanlarda içine şanslı para gizlenmiş tatlı bir ekmek olan “Vasilopita” , Kapadokya doğumlu Aziz Vasil’in günü olan 1 Ocak’ı kutlamak, evlerini kutsamak ve iyi şans için pişiriliyor.

Japonlar 1-3 Ocak arasında “Shogatsu” yani Japon yeni yılını kutluyorlar. Bu kutlamalarda geleneksel 15-16 çeşit yeni yıl yemeğinden oluşan bir nevi bento box içinde Osechi-ryōri’yi sunuyorlar. Her bir yemek farklı bir iyi dileği simgeliyor.

Kore’de 1 Ocak’ta kutlanan “Sol-Nal” için Ttokkuk yani pirinç ekmeği çorbası pişiriliyor.

Ruslar “Novyi God” için  ise fırında kaz ya da tavuk, tatlı kurabiyeler yiyorlar. Açıkçası kaz, bizimde aile soframızın vazgeçilmezlerindendir. Kaz en aromatik ve yağlı etlerden biridir. Dolayısıyla Öküzgözü, Boğazkere, Cabernet Sauvignon, Merlot, Tempranillo gibi üzümlerden üretilmiş kırmızı şaraplar mükemmel uyum sağlayacaktır.

Hindistan’da Dravid dillerinin konuşulduğu bölgelerde Tamil yılbaşısı kış gündönümünde, üç gün süren Pongal şenlikleriyle kutlanır. Bu şenliklerde yeni pirinç kaynatılır.

Çin yeni yılından bahsetmeden olmaz tabii. Aslında Çinliler bu kutlamayı Bahar Festivali olarak adlandırılırlar ve eski tarım kültürleri ve ayla doğrudan bağlantılıdır. Çoğunlukla 21 Ocak’la 21 Şubat arasına denk gelir ve 15 gün sürer.  Çin’in her bölgesinin bu özel dönem için farklı spesyaliteleri vardır. Denize yakın olan bölgeler karides, kurutulmuş istiridye, çiğ balık salatası, yosun ve suda pişmiş mantı yerken, diğer bölgelerde buğdaydan yapılmış buharda pişmiş mantı, noodle yerler.

Kıssadan hisse; Sofranızda ne olursa olsun, afiyetle, huzurla, mutlulukla ve tüm sevdiklerinizle güzel bir yıla sebep olsun!

Yeni yılınız kutlu olsun!

Cheers!