DENİZ GEZGİN: MİTOLOJİDE ASMADAN ŞARABA COŞKULU BİR DÖNÜŞÜM- 2. BÖLÜM

Asma kültünün, Ege coğrafyasına Girit üzerinden geldiğine bir kanıt olarak Yunancada şarap anlamına gelen oinos'un Girit kökenli  bir isim olması gösterilir. Asmaya dair anlatılan en eski Yunan miti ay tanrıçası Hekate'nin beyaz dişi bir köpek kılığında yaptığı doğumla ilgilidir. Bir gün kral Oretheus'un beyaz köpeği bir bitki dalı doğurur, kral bu mucize dalı alıp toprağa gömünce lezzetli üzümler veren bir asma yetişir. Bu yüzden kral yeni doğan çocuğuna bitki anlamına gelen Phythios adını verir. İlginç olan şu ki yıllar sonra Phythios'un çocuğu olan Oineus şaraba adını veren kral olacaktır. O vakitler Staphylos adlı çoban keçilerinin kırda ortadan kaybolup neşe içinde dönmelerinden şüphelenip onları takip edince üzümlerle ağırlaşmış yabani asmayı keşfetmişti. Bu gördüklerini kral Oineus'a anlatınca, kral ona üzümleri toplayıp suyunu sıkmasını salık verdi. Sonra bu içkiyi Dionysos'a sundu, ondan aldığı onayla şarap yapımını geliştirdi. Bu yüzden üzümden elde edilen içkiye Oineus, şarabın yapıldığı meyve salkımına da Staphylos adı verildi. Ayrıca Staphylos mitolojide şaraba su katmayı keşfeden kişi olarak da tanınır.

Gökyüzünde arz-ı endam eden Büyük Köpek Takımyıldızı'nın hikâyesi de bir  şarap mitosuna dayanır. İkarios, Yunanistan'da bağcılığı ilk yayan kişidir. Bazı mitlerde İkarios'un Oineus'tan da önce şarap yapmayı öğrendiği anlatılır. Dionysos İkarios'un kızı Erigone'ye aşık olmuştu. Çiftin bir bebeği olacağı haberi duyulunca Dionysos İkarios'a bir tulum şarap armağan etmiş ve ondan bu içkiyi komşularıyla paylaşmasını istemişti. Ancak İkarios'un komşuları henüz tanımadıkları şarabı hızla içip sarhoş olunca zehirlendiklerini zannedip İkarios'u suçlamış ve onu öldürmüşlerdi. İkarios'un ölüm haberini kızı 

Erigone'ye, sadık köpeği Maira vermişti. Erigone babasının cansız bedenini bulunca aklını yitirip kendini oradaki bir çam ağacına astı. Dionysos buna o kadar üzülüp öfkelendi ki tüm Atina'yı lanetledi. Bu yüzden Atina'da genç kızlar tıpkı Erigone gibi kendilerini asıyordu. Sonunda çaresiz kalan Atinalılar Dionysos'u yatıştırmak için önce cinayeti işleyenleri cezalandırdılar sonra da Erigone ve İkarios onuruna bir bağ bozumu bayramı tertiplediler. Roma'da her yıl şarap eşliğinde kutlanan Liberalia ya da Liber Pater'in de kökeni bu mitosa dayanır. Dionysos lanetini geri çekince, intiharlar da son bulmuştu. Ancak bağ bozumu şenliklerinde asmaların arasındaki ağaçlara genç kız yüzlerini temsilen maskeler asılırdı. Kimine göre bu dişil maskeler Dionysos'u simgeliyordu. İkarios'un sadık köpeği Maira'ya gelince, Maria, Dionysos tarafından Köpek Takımyıldızı'na dönüştürülerek ölümsüzleştirilmiştir.                                        

Lucretius, Varlığın Yapısı'nda, Bakhuss'ün (Dionysos) armağan ettiği asmanın yürek hoplatan bir sevinç doğurduğunu söyler. Belki de bu yüzden üzüm ve şaraba atfedilen kutsallar, ritüeller ve her türlü inanışta onun doğasıyla uyumlu bir neşe öne çıkar; bereket coşkusu. ​

Kaynakça

Lucretius, Evrenin Yapısı, çev. Tomris Uyar, Turgut Uyar, Norgunk Yayınları, 2011.

Plinius, Naturalis Historia XIV.II http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A1999.02.0137%3Abook%3D14

Richard Seaford, Dionysos, Routledge, 2006.

Homeros, İlyada, çev. Azra Erhat, A.Kadir, Can Yayınları, 2008.

Deniz Gezgin, Bitki Mitosları, Sel Yayıncılık, 2007.

Robert Graves, Ak Tanrıça, çev. Çağla Çakın, Kabalcı Yayınları, 2015.​

Pierre Grimal, Mitoloji Sözlüğü. Yunan ve Roma, Çev. Sevgi Tamgüç, Sosyal Yayınları, 1997.

https://www.etymonline.com/