9 MADDEDE SAMOS VE ŞARAP MÜZESİ

Ege’de tatlı şaraptan ve bir adadan bahsedildiğinde ilk akla gelen Samos adası aynı zamanda nice ünlü kişilerin de doğdu adadır. Matematikçi Pisagor’dan(M.Ö. 570 - M.Ö. 495) Dünya'nın Güneş’in etrafında döndüğünü söyleyen bilinen ilk gökbilimci Aristarchus’a(MÖ 310 – y. MÖ 230)  kadar çağlar boyunca pek çok önemli kişinin de doğum yeri olmuştur Samos ve adı eski Yunan coğrafyacısı Strabo'ya göre Fenike dilinde 'kıyı tarafından yükselen' anlamına gelir. Bugün bu dağlık ada, yüksekliğin etkisi ile serin gecelerin üzümlerin olgunlaşmasını yavaşlatması ve asiditeyi koruması sayesinde kompleks şarapların üretimi için oldukça elverişlidir.

Samos üzerindeki üzüm bağlarının çoğunluğu, adı 'asma' anlamına gelen Ampelos Dağı'nın kuzey yamaçlarında bulunuyor. Yerel olarak ‘Pezoule’ adı verilen taş teraslarda bağlar uzanıyor.

Ve işte bu bağlarda Akdeniz’in popüler üzümü Yunanistan’da Muscat Blanc à Petits Grains olarak da bilinen Beyaz Muscat hükümdarlığını sürdürüyor. Samos bağlarının %98’ni Muscat üzümü kaplarken Ritino, Fokiano ve Avgoutiatis gibi kırmızı yerel üzümler de geri kalan bağlarda yetişiyor.

Samos şarabının tarihi antik çağa kadar uzanırken tarihi kayıtlar mitolojinin unsurlarını da içerir. Efsaneye göre Tanrı Dionysos, Amazonları yenmek için gösterdikleri desteğin karşılığında Samos’lulara teşekkür etmek ister ve armağan olarak onlara asma yetiştirme ve şarap yapımına dair bilgiler sunar.

Bir rivayete göre, ada sakinlerine asma yetiştiriciliğini ilk öğreten kişi Yunan mitolijisinde adları geçen Argonaut’ların kahramanı Agkaios'tur.

Hipokrat, Galen, Theophrastus’un bulunan tarihi referanslarına bakıldığında ise; askeri gemilerin(Samena) ada şaraplarını Samos limanından dünyanın farklı limanlarına Samos’a özel sivri tabanlı amforalarda taşındığını belirtmişlerdir.

Adanın çalkantılı tarihini bağcılığın kaderi de takip eder 15. yüzyılda baskınlar sebebiyle yerel halk dağlık bölgelerde saklanarak yaşarken bağlar da kendi haline terk edilir. Ancak bir asır sonra Yunanistan’ın farklı bölgelerinden gelip adaya yerleşen nüfus ile birlikte adanın Muscat şaraplarının hikayesi yeniden başlar.

Günümüzde adanın dik yamaçlarında bulunan teraslarda yetişen Muscat üzümden yapılan şaraplar farklı stillerde karşımıza çıkabilir; Mistela likör şarabı stilinde Sâmos Doux, meşe fıçıda olgunlaştırılarak şişelenen Anthemis, fermantasyonun daha erken durdurulmasıyla Sâmos Vin Doux Natural veya güneşte kurutulan üzümlerden üretilen Samos Nectar özellikle tatlı şaraplarından popüler olanlardır. Peki sek şarap yapılmıyor mu? Sek stilde üretilmiş örnekleri de var tabii ki.

‘Appelation of Controlled Origin Samos’ ibaresinin etikette yer aldığı Samos Muscat'ı Avrupa'daki en eski menşei kontrollü unvanlardan birine de sahiptir.

Samos şaraplarının uluslararası pazar payının artması, kaliteli ürün, üzüm yetiştiricilerinin ekonomik ve sosyal gelişimini desteklemek üzere 1934 yılında kurulan UWC Samos (United Winemaking Agricultural Cooperative of Samos) üzümleri alır, şarabı üretir ve adanın neredeyse tüm üretiminin ticaretini yapar. Kooperatife bağlı yaklaşık 2200 üretici/üye dedelerinin de 500, 1000 ve hatta 1500 yıl önce yaptığı gibi üzümlerini taş yapılı teraslarda yetiştirirler. Günümüzde üyeler aynı bağlarda aynı yöntemlerle üzüm yetiştirir.

Bağlar çoğunlukla yarı dağlık ve dağlık arazilerde kurulu olup, orta verimlilikte ve düşük mahsul verirler. Ortalama 30 yıllık bağlar görebileceğiniz gibi 100 yıllık birkaç bağ da karşınıza çıkabilir.

Büyük drenaj potansiyeline sahip çakıl ve şist yapılı toprak yapısı uygun mikro iklim ve deniz esintisi ile birleşerek üzümlerin kademeli olarak olgunlaşmasını sağlar ki bu durumda Muscat’ın karakteristik özelliği olan özel aromaları ve yüksek şeker potansiyelinin ortaya çıkması için önemli bir faktördür.

UWC Samos iki modern şarap üretimhanesine sahip, birisi adanın merkezinde Samos’un kasabasında diğeri de Karlovassı’nda olup yıllık üretim 5,5 milyon litredir ve üretimin %70’i ihraç edilmektedir.

Geleneksel üretim süreçlerini ve Samos’un şaraplarının tarihini sergilemek için 2005’te Samos Şarap Müzesi’ni de ziyarete açmıştır.

Samos Şarap Müzesi, aslen özel bir şaraphaneyken daha sonra bir depo ve fıçı yapma tesisi olarak işletilen 19. yüzyıldan kalma muhteşem bir taş binada yer almaktadır.

Samos şarap müzesinde neleri görebilirsiniz; ahşap tanklar, taş teraslarda yer alan üzüm bağlarını tasvir eden bölümler, mahzen, geleneksel şarap yapımı aletleri, tanklar, laboratuvar aletleri, manuel pompalar, presler, şarap filtreleri, alınan ödüller, fıçı yapma ekipmanları ziyaretiniz esnasında yüz yıllardır bağcılık yapılan adanın şarap tarihinde zamanda yolculuk yapmanızı sağlıyor.

Müzenin ahşap kapısından girdiğinizde önce sağda yer alan bölümden giriş işlemlerinizi tamamlıyorsunuz ki yine bu bölümden tadım sonrasında çıkışta sekten tatlıya farklı stillerde Muscat şarabı satın alabilirsiniz.

Taştan yapılmış müzeye adımınızı attığınızda karşıdan ilk gördüğünüz sağda ve solda büyük meşe fıçıların yer aldığı geniş tavanlı oda şarap depolama ve fıçı üretim alanı olarak 19. Yüzyılda kullanılıyordu. Fıçılar, Samos’un dağlık orman alanlarında yetişen karaçamlardan fıçı üreticileri tarafından yapılmış olup kapasiteleri 80 tona kadar ulaşabiliyor. Ne kadar yüksek miktarlarda o zamanlar üretim olduğunu hayal edebilirsiniz. Ahşap fıçıların tabanındaki açıklıklar hem süzülmeyi kontrol etmeye hem de şıra kalıntısını temizlemeye yardımcı olurdu. Özenli temizlik sonrası fıçılar tekrar kullanılabilirdi.

Müzeyi gezmeye devam ettiğinizde karşınıza alınan ödüllerin, el yazıları ile tutulmuş eski kayıtların,  taş teraslarda yer alan üzüm bağlarını, bağcıların ‘kalivi’ dedikleri küçük kulübelerini tasvir eden bölümlerin, eski etiketlerin, eski zamanlardan beri geleneksel olarak elle yapılan bağcılık çalışmalarının görüldüğü siyah beyaz fotoğrafların, 1950’lerden kalma ahşap üzüm presi taştan yapılmış bir şarap presinin sergilendiği bir bölüm karşınıza çıkıyor.

Bir sonraki odaya geçtiğinizde önceki yüzyılın başından günümüze kadar şaraphane ekipmanlarını keşfedebiliyorsunuz. Duvarda yer alan üç bölüme ayrılmış vitrinlerde; sağdan başlarsanız misket üzümü üretim miktarını kayıtlarını, üreticilerin isimlerini, bordro ve ofis ekipmanı kayıtlarını görebilirsiniz. Ayrıca Spyros Metaxa tarafından 1888 yılında ilk kez üretilmiş, brendi, olgunlaştırılmış Muscat üzümü ve Akdeniz’in özel seçilmiş baharatlarıyla harmanlanan Yunan distile içkisinin 1986 yılından günümüze kadar devam eden iş birliğinin anısına kooperatife verilen çeşitli pullar ve onur paketini de görebilirsiniz. Ortadaki vitrinde etiketinde ‘Samos Vin Muscat’ ‘Muscat de Samos’ ifadelerinin yer aldığı tarihi geçmişe sahip 18. Yüzyılın sonlarına doğru üretilmiş eski Samos şarap şişelerini görebilirsiniz. Üçüncü vitrinde de önologlar tarafından geleneksel teknikler kaliteli Samos şarabı üretimi için kullanılan laboratuvar aletleri ve şarap üretim kitapçıkları yer alıyor. Bu odanın orta alanın da yine eski dönemlerden kalma şarap üretim ekipmanları sergilenmektedir.

Merdivenlerle bir alt kattaki mahzene indiğinizde fıçıları görmeye başlıyorsunuz. Odanın sahip olduğu yüksek nem oranı şarapların yıllanmasında önemli bir unsur olup bu bölümde Fransız meşe fıçılarında tatlı Samos şarapları olgunlaştırılmaktadır.

Ayrıca katta 1934’ten günümüze ulaşan koleksiyonluk yaklaşık 3000 şişenin muhafaza edildiği bir mahzen de yer almaktadır.

İlk başta karşınıza çıkan yüksek tavanlı ve büyük ahşap meşe fıçıların yer aldığı odaya geri dönerek farklı stilde üretilen Samos şaraplarının tadımını yaparak tercih edeceğiniz şişenin sizinle eve gelmesi de müzeden evinize taşıyabileceğiniz güzel bir hatıra..

UWC Samos’un çabalarıyla Samos bağları Kültür Bakanlığı’nın Ulusal Index’inin ilk sayfasında Soyut Ulusal Kültürel Miras olarak yer almıştır. Samos şarap üretimi Yunanistan’da ilk PDO(Protected Designation of Origin) tarafından korumaya alınmış bölgedir. Kooperatifin bir diğer amacı 1934 yılından beri Samos’un Muscat üzümü ve bağlarını koruduğu, bakımını yaptığı ve geliştirdiği için UNESCO tarafından ödül almaktır.

10.30-17.00 saatleri arasında açık olan Samos Şarap Müzesi’ni ziyaret etmek için önceden https://www.samoswine.gr/en/winemaking-facilities-museum-of-samos-wine/ bu linkte yer alan formu doldurup ücretsiz rezervasyon yaptırabilirsiniz.

Kaynaklar:

https://www.samoswine.gr/en

The Oxford Companion To Wine, Jancis Robinson